Tôi Tự Học là 1 trong những công trình đồ sộ của Thu Giang Nguyễn Duy Cần, tôi xin phép được gọi tác giả là Cụ Cần. Tác phẩm đầu tiên mà tôi được tiếp xúc trong kho tàng đồ sộ chính là “Cái Dũng Của Thánh Nhân” và sau đó là “Óc Sáng Suốt”, giọng văn thẳng thắng, trực tiếp và dẫn chứng đến các tác phẩm liên quan để minh chứng cho ý của tác giả muốn truyền đạt.
Tôi Tự Học, như tiêu đề của sách, cụ nói về việc học như:
- Học như thế nào?
- Học những gì?
- Học từ đâu?
- Mối liên hệ giữa cuộc đời và học tập
- Học sâu và học rộng khác nhau thế nào?
- Kẻ có học và kẻ vô học, khác nhau thế nào?
- Và đặc sản từ các tác phẩm của cụ Cần: Các vĩ nhân họ học tập như thế nào?
- …
Theo cụ, học là 1 việc suốt đời, kiến thức của nhân loại là hữu hạn, nhưng đời người tiếc thay lại có hạn. Vậy nếu cuộc đời có hạn, chả phải chúng ta sẽ không thể nào học hết tất cả các kiến thức trên đời sao? Đúng vậy, ta khó có thể (hầu như không thể) học hết toàn bộ kiến thức trên đời này. Đây cũng chính là sự tiếc nuối cho các bậc vĩ nhân, những người ham học.
Vậy giải pháp là gì? Giải pháp là ta chỉ học những kiến thức chuyên môn nhất định phục vụ cho đời sống hoặc những kiến thức mà gợi sự hứng thú cho ta. Từ đây ta có 2 loại người là Người học vì tư lợi và người học không vì tư lợi.
Người học vì tư lợi là người học về những kiến thức chuyên ngành nhằm mang lại cơm no áo ấm cho ta, nói thẳng ra là học để đi làm. Học vì tư lợi không phải xấu, và ngược lại nó lại là chuẩn chung của xã hội thời nay, cơ bản là ai cũng muốn có tựa điểm an toàn để không bị thất nghiệp, có đồng ra đồng vô. Có thể nói đây là dạng học mà người học lẫn phụ huynh thời nay nhắm đến cho con cái họ. Tuy nhiên, người này nên cẩn thận sự cạn kiệt tinh thần khi phải bắt ép mình học mà không có sự hứng thú, niềm vui hay đam mê trong việc học, có thể xem là 1 cái giá phải trả khi bán mình cho đồng tiền theo hướng ép buộc.
Người thứ 2 là người học không vì tư lợi, người này chỉ chọn những thứ mà họ thấy thích thú, có thể là những nghệ sĩ âm nhạc, các hoạ sĩ. Cũng có thể là anh bác sĩ ngày khám bệnh, đêm về ngâm cứu thơ, hoặc anh kỹ sư điện đêm về học về triết học. Đơn giản vì họ thấy hứng thú, họ không đợi chờ nơi trường lớp, và họ không trông mong những thứ họ học giúp họ hái ra tiền, đơn giản vì họ muốn xây dựng 1 đời sống tinh thần tốt hơn.
Học qua sách, qua vở là hiển nhiên, ở thời nay ta còn có sự trợ giúp của internet, đặc biệt là AI trong những năm gần đây phải gọi là bùng nổ, là 1 nguồn học quý báu cho những người học. Tuy nhiên, những nguồn học đó không phải là giới hạn đối với người hiếu học, ta còn một nguồn học quý báu hơn nữa, đó là học từ người. Ta học từ những người thầy, những bậc chuyên gia trong lĩnh vực ta đang theo đuổi. Đấy là nói hơi xa, gần hơn lại, ta có thể học từ những người giỏi hơn ta, những người đồng nghiệp, những người bạn, hay gia đình, thậm chí ta còn có thể học được từ những đứa nhóc trẻ tuổi hơn ta.
Nguồn học dồi dào, không cản phá được khả năng học tập của ta. Nhưng chớ cẩn thận, cụ bảo rằng, có những kẻ học rất nhiều, học ngày học đêm, nhưng bản chân vẫn là kẻ vô học, vì sao vậy? Đó là vì họ chỉ học về bề nổi, họ học những cái chung chung không có khả năng áp dụng, hoặc học những kiến thức buộc phải thực hành nhiều nhưng họ lại không thực hành. Họ là những kẻ biết tất, bảo họ kể về định lý của một thứ gì đó, họ có thể trả lời răm rắp, khiến ta choáng váng cả đầu óc, nhưng khi vấn đề xảy đến thực tế thì học lại… kêu thợ đến giải quyết.
Bên cạnh đó, nguồn học dồi dào nhưng “Thượng vàng hạ cám”. Có nhiều tài nguyên gọi là cục vàng của ngành học, nhưng 1 số lại không ai muốn nhắc đến. Vậy làm sao để chọn được nguồn tài nguyên tốt? Theo cụ ta có vài cách đơn giản như:
- Nhờ người chuyên gia, những người giỏi hơn giới thiệu
- Nếu không có ai giới thiệu, hãy chọn những nội dung quốc dân, nổi tiếng
- Hãy chọn những tài nguyên mà tác giả được đánh giá cao từ những tác phẩm trước của họ, nếu đã trải qua giai đoạn thử lửa của thời gian thì càng tốt
- Nếu là một người học mới, đừng chọn những quyển sách quá nhiều trang, vì ta chân ướt chân ráo mà tiếp thu nội dung dày cộm, lang mang, tác giả không thể tóm lược ý sẽ làm tinh thần ta giảm sút. Hãy quay lại khi ta đã có những hiểu biết nhất định.
- Cũng đừng chọn sách quá ngắn, vì nó như video Tiktok vậy, nhanh, gọn nhưng không có chiều sâu.
- Hãy xây dựng óc phê phán, hoài nghi, phản biện để đánh giá nội dung mà ta đang học
Xem như ta đã có tài nguyên tốt để học rồi, vậy giờ ta sẽ học thế nào? Cụ nêu rằng:
- Khi học, hãy học trong sự tĩnh lặng, hãy đối với việc học (đặc biệt là những tài nguyên tốt) như cách ta thịnh soạn và nghiêm túc cho buổi hoà nhạc.
- Hãy tập cho tinh thần không tản mác khi học
- Tìm kiếm thêm sự liên kết của những nội dung ta học
- Sau khi học, hãy viết một bản tóm lược dưới góc nhìn của ta và bởi cảm xúc của ta dành cho ta
- Cũng nên cố gắng phớt lờ những kẻ quấy rối khi ta đang học. Hãy bắt họ tôn trọng sự uy nghiêm trong học tập của ta (nếu bí quá thì đấm hắn luôn)
Đây là bản tóm lược đầu tiên của Tôi Tự Học, sở dĩ nói là bản tóm lược vì tôi chắc chắn mình chưa nắm hết các ý của sách, và tôi dự định sẽ đọc lại ở bản sách giấy và sẽ có 1 cái nhìn rõ hơn ở lần đọc sau